خلاصه
کتاب “شناخت اسلام” اثری جامع است که به بررسی عمیق و چندوجهی مبانی و اصول اسلام می‌پردازد. این اثر با تأکید بر اهمیت شناخت قاطع، عمیق و روشن، جنبه‌های مختلف اعتقادی، اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی را کاوش می‌کند. از نقش ایمان در پیشرفت علم و صنعت گرفته تا نظام خانواده در اسلام، و از بررسی تاریخ در بینش اسلامی تا نظام عادل اجتماعی و جایگاه قانون و رهبری، هر بخش به تحلیل موضوعی خاص اختصاص دارد. هدف اصلی، ارائه تصویری کامل و منطقی از اسلام به عنوان یک راهنمای جامع برای زندگی فردی و اجتماعی است، که بر خودسازی و رعایت عدالت در همه ابعاد تأکید می‌ورزد.
خلاصه مفصل
منبع ارائه شده، کتاب “شناخت اسلام”، تلاشی جامع برای ارائه تصویری کلی، همه‌جانبه و مرتبط از اسلام به عنوان راهنمای عمل انسان در حوزه‌های فردی و اجتماعی است. این کتاب با سیر منطقی مباحث، انسجام درونی مطالب و بیان شفاف، در زمینه معرفی اسلام بی‌نظیر است.
در ادامه، خلاصه‌ای مفصل از مهم‌ترین مباحث مطرح شده در این منبع ارائه می‌شود:
۱. انسان عصر حاضر و چالش‌های مدرنیته
- پیشرفت مادی شکوهمند: انسان در عصر حاضر به واسطه اکتشافات و اختراعات بی‌شمار، به مرحله‌ای پرشکوه در دسترسی به ساز و برگ زندگی رسیده است. دستگاه‌های برقی، ابزارهای الکترونیک و هواپیماها بسیاری از ناشدنی‌ها را ممکن کرده‌اند. انسان فضا را تسخیر کرده و به اوج رفاه مادی رسیده است.
- بحران‌های معنوی: با این حال، تمدن مادی امروز با گره‌های ارزنده و کشنده‌ای همراه است. انسان عصر ما به صورت «جانوری حریص» درآمده که شب و روزش در غم تولید و مصرف و افزایش آن می‌گذرد. مادی‌گرایی و اقتصادزدگی او را به یک ماشین تولید و مصرف تبدیل کرده و زندگی بسیاری از انسان‌ها از هر نوع محتوای ارزنده دیگر خالی شده است. معیار واقعی تعلیم و تربیت نیز بر مبنای ملاحظات مادی و اقتصادی قرار گرفته است.
- نیاز به فلسفه زندگی: در این وضعیت، آواهایی جدید از گوشه و کنار دنیا برخاسته که نوید رهایی و آزادی از بردگی تولید و مصرف را می‌دهد. این آواها به دنبال فلسفه زندگی و هدف آن هستند. انسان عصر ما دیگر نمی‌تواند قانع باشد که علم و صنعت به او یاد دهد “چگونه زندگی کند”، بلکه با اصرار می‌خواهد بداند “برای چه زندگی کند“.
۲. مفهوم و نقش ایمان
- تعریف ایمان: ایمان به یک سیستم فکری (ایدئولوژی) به معنای داشتن عقیده‌ای پروپاقرص و قرار دادن آن به عنوان زیربنای کار و زندگی با اطمینان، میل و شور و شعف است. ایمان عبارت است از اعتماد کامل، قلبی و اطمینان به یک مطلب، یک مسلک، یک شخص یا یک دین.
- نقطه مقابل ایمان: شک و دودلی یا تردید و تزلزل است. دوران بلوغ معمولاً شوق به تحقیق را در انسان برمی‌انگیزد و او را به بازبینی دانستنی‌های تلقینی دوره قبل از بلوغ و ایستادن بر پای خود وا می‌دارد. این شک با نوعی ایمان همراه است؛ ایمان به خود و توانایی فهمیدن.
- نقش ایمان در پیشرفت: پیشرفت‌های علمی و صنعتی نتیجه کار و کوشش افرادی است که به آزمایش و کاوش‌های پیگیر می‌پردازند و ایمان به کار، ایمان به علم و تحقیق از چهره آنان می‌درخشد.
- ایمان آگاهانه: دوران بلوغ این امکان را فراهم می‌آورد که انسان ایمانی آگاهانه داشته باشد که به دنبال محاسبه، بررسی، تجزیه و تحلیل عمیق به دست آید. قرآن نیز همواره به تفکر، تدبر، نظر، مشاهده عینی، بررسی و تجزیه و تحلیل منطقی دعوت می‌کند.
- مسلک‌داری و محدودیت‌ها: ایمان به یک مسلک، خواه ناخواه محدودیت‌ها و وظایفی برای انسان به وجود می‌آورد. هر مسلک برای خود نظام و مقرراتی دارد که پیروانش ملزم به رعایت آن هستند.
۳. شناخت قاطع و جهان‌بینی الهی
- لزوم آگاهی قطعی: قرآن تأکید دارد که انسان باید تنها به دنبال راه و هدفی رود که در آن آگاهی قطعی و روشن داشته باشد. راهیابی به “حقیقت” امور به معنای راهیابی به پشت نمودهاست، تا انسان به تدبر و شناخت عمیق دست یابد.
- نقد علم تجربی محدود: منبع خاطرنشان می‌سازد که با مغالطه لفظی، “علم و معرفت” به “علم تجربی” محدود شده است. این تصور غلط که تنها امور مادی قابل شناخت تجربی هستند و امور غیرمادی واقعیت ندارند، به مادی‌گرایی (ماتریالیسم) منجر می‌شود.
- رئالیسم الهی (واقع‌گرایی الهی): اسلام بر “واقع‌گرایی” (رئالیسم) تکیه دارد. این واقع‌گرایی به معنای تسلیم شدن در برابر واقعیت‌های موجود نیست. اسلام این نوع واقع‌گرایی را با شأن انسان و رسالت خلاقیت او سازگار نمی‌داند. انسان اسلامی تسلیم واقعیت‌های محیط طبیعی و اجتماعی خود نمی‌شود. او “هدف‌گرا” است نه “واقع‌گرا”.
- جهان واقعیت دارد: جهان واقعیت دارد، قابل لمس و درک و مشاهده است و ساخته و پرداخته تصورات و افکار نیست.
- نظم و عامل دگرگونی: جهان با همه ابعادش دارای روابطی منظم و پیچیده است که از نوعی طرح حساب‌شده و دقیق حکایت می‌کند. این همگرایی و ترکیب در طبیعت نیازمند عاملی باشعور و هدفمند است که این عناصر مختلف را سامان می‌دهد.
- سیستم‌های باز و بسته: سیستم‌های باز (که با خارج تبادل دارند) قادر به حفظ، تولید و تکامل هستند، در حالی که سیستم‌های بسته ظرفیت تحول ناچیزی دارند. تنها سیستم‌های متشکل از عناصر زنده که دارای هدف باشند، ممکن است تحول تکاملی داشته باشند.
- نقد دیالکتیک: منبع به نقد سیر دیالکتیک (تز-آنتی‌تز-سنتز) به عنوان قانون کلی جهان می‌پردازد و آن را قانون واقعی امور نمی‌داند.
- آیات خدا: قرآن همواره از “آیات” (نشانه‌های خدا) یاد می‌کند و از انسان‌ها می‌خواهد که به این نشانه‌ها بیندیشند تا سرچشمه هستی را بشناسند.
- اصل علیت: اصل علیت زیربنای همه تلاش‌های عادی و علمی انسان است. دانشمند هرگز نمی‌تواند باور کند که یک رویداد طبیعی یا اجتماعی بدون دخالت علل و عوامل رخ دهد. این سلسله علت‌ها باید به یک “پدیدآورنده ازلی و ابدی” برسد که خودش پدیده نباشد.
- آفرینش انسان و طبیعت: نظم حاکم بر جهان آفرینش و پیچیدگی موجودات زنده، نشانه‌ای گویا از هستی باشعور نامحدود و توانای پدیدآورنده این نظام است.
- تکامل بی‌پایان: هدف شایسته این حرکت تکاملی، رسیدن به کمال بی‌نهایت است. خدا قطب جاذبه نیرومندی است که همه را به سوی کمال بی‌نهایت می‌کشاند.
- نقش پیامبران: پیامبران، گویاترین نشانه‌ها هستند که درباره راز نهفته هستی با ما سخن می‌گویند. آنان با مبدأ فوق طبیعت (خدا) ارتباط دارند. پیامبران معجزات خارق‌العاده‌ای ارائه می‌دهند که با هیچ وسیله دیگری نمی‌توان به ایمان قاطع رسید.
- جهان‌بینی الهی در برابر مادی: جهان‌بینی مادی، جهان و انسان را تنها از جنبه مادی، طبیعی و محسوس می‌بیند و خدا و ابعاد معنوی انسان را نمی‌شناسد. اما جهان‌بینی الهی، خدایی حکیم، توانا و مهربان را بر جهان حاکم می‌داند. در این بینش، زندگی انسان گسترده و پایدار است و به این جهان محدود نمی‌شود.
۴. عدل و معاد
- عدل عمومی جهان: بر اساس بینش اسلام، سراسر جهان بر اساس عدالت برپاست.
- نقد جبر و تفویض: منبع به بحث “جبر و اختیار” در میان مسلمانان می‌پردازد و نظریات جبرگرا را که انسان را فاقد اراده و آزادی می‌دانند، نقد می‌کند. اسلام نظریه “عدلیه” را که همان بینش اصیل شیعه است، بین دو افراط و تفریط معرفی می‌کند: “نه جبر است و نه تفویض، بلکه چیزی بین این دو است”. انسان دارای اراده است که خود یک سنت الهی است.
- عدل در معاد: عدل الهی در پاداش و مجازات و جدایی دقیق صفوف انسان‌ها در معاد تجلی خاصی دارد. معاد، میدان گسترده ارضای همه خواسته‌های دنیا در سطحی بسیار وسیع است. در بهشت، نعمت‌ها بی‌پایان و غیرقابل زوال است و انسان در همه ابعاد وجودی خود اشباع و ارضاء می‌شود. بالاترین اوج کامیابی برای انسان بهشتی، “رضوان الهی” و خشنودی پروردگار است.
- نقش اعتقاد به معاد: اعتقاد به معاد، انسان را متعادل و همه‌سونگر و تلاشگر می‌سازد.
۵. حیات و تکامل انسان
- حیات نشانه خدا: موجود زنده دارای مکانیسمی پیچیده و شگفت‌انگیز است و حیات یکی از آیات و نشانه‌های خداست.
- نظریه تکامل: منبع به نظریه تکامل (داروینیسم) و اصول آن اشاره می‌کند. تحقیقات ژنتیک و سایر یافته‌های علمی نشان می‌دهد که موجودات زنده توالی تاریخی دارند و انواع کامل‌تر پس از انواع دیگر پدید آمده‌اند.
- انسان و تکامل: علم طبیعی بر این نظر است که انسان در بستر تکامل، به تدریج از نسل جانداران پیش از خود پدید آمده است. اما قرآن آفرینش آدم را یک “معجزه خلقی” می‌داند که آفرینشی مستقل بوده است، نه از نسل جانداران پیش از خود.
۶. انسان (ماهیت و جایگاه)
- انسان قبل از رنسانس: فلسفه اسکوالستیک انسان را ذاتاً گنه‌کار و منفور می‌دانست.
- فطرت و تمایلات: در انسان انگیزه‌ها، غرائز، تمایلات و نیازهایی وجود دارد که او را به حرکت وا می‌دارد؛ برخی مادی و برخی از وجهه ملکوتی و روح الهی. اما انسان در چنگال این تمایلات اسیر نیست، بلکه اراده آزاد انسان بر آنها فرمانده است.
- نقش اراده و انتخاب: انسان با آگاهی و آزادی خود انتخاب می‌کند. هدایت الهی، حمایتی است که نور بصیرت‌افزا برای اراده آدمی است.
- فلاح (رستگاری): هدف کوشش انسان در اسلام “فلاح” (رستگاری و نجات) است. انسان با خودسازی، تعدیل غرائز و شکوفایی استعدادها به فلاح می‌رسد.
- انسان در اسلام: انسان در بینش اسلامی، موجودی است با اراده مستقل و خودآگاهی و قدرت انتخاب. او قادر به خودسازی و تغییر محیط خویش است.
۷. تاریخ در بینش اسلامی
- سنت‌های الهی در تاریخ: تحولات پدیده‌ها و جوامع تابع قوانین و علل و عوامل هستند که در یک کلمه “سنت‌های الهی” نامیده می‌شوند.
- درگیری حق و باطل: قرآن از افراد و گروه‌هایی چون “ظالمین”، “مفسدین” و “طاغوت” یاد می‌کند که همواره در طول تاریخ برای جلب منافع خود دست به کار ظلم و فساد می‌شوند. در مقابل آنها، مصلحان و حق‌دوستان قرار دارند و این درگیری در سراسر تاریخ جریان دارد.
- مقاومت در برابر فساد: اگر جناح طاغوت و مترفین نیرومندتر باشد، ظلم و فساد حاکم است. بیداری ستم‌دیدگان، رشد و هدایت آنان و تقویت جناح عدالت‌جو می‌تواند به غلبه حق کمک کند.
- نقش پیامبران در تاریخ: پیامبران منشأ دگرگونی فکری و اصلاحی جامعه بوده‌اند و فرهنگ عدالت، انسانیت، برادری و دیگر فضائل را به بشر عرضه کرده‌اند.
- بعثت و وحی: دعوت پیامبران همواره در موقعیتی بسیار مناسب آغاز شده است، در اوج بی‌عدالتی‌ها، گمراهی‌ها و تبعیض‌ها. وحی، درک و شعور و دریافتی است قاطع و پاک، با افاضه الهی و ماورایی. این وحی برنامه‌ای هدایتگر است که عقل و اندیشه مردم و استعدادهای درونی آنان را شکوفا می‌کند.
- هجرت: هجرت از عناصر سازنده تاریخ در بینش اسلامی است. هجرت برای سیر در طبیعت، کسب ایمان و آزادی، و نجات از محیط‌های بسته و کور است. هجرت پیامبر و یارانش به مدینه، مبدأ تاریخ مسلمانان شد و در گسترش نهضت اسلامی مؤثر بود.
- نقش امامان: پس از رحلت پیامبر، امام علی (ع) توسط پیامبر به عنوان رهبر و ولی امت معرفی شد.
- فساد در جبهه مقدم: تاریخ نهضت‌های بزرگ همواره با این آفت مواجه است که پس از چندی، پیش‌قراولان گرفتار خودخواهی و اختلاف شوند و هدف نهضت فدای اشخاص گردد. حکومت‌های فاسد بنی‌امیه و بنی‌عباس نمونه این فساد بودند.
- پیروزی نهایی حق: اسلام، سنت تاریخ را به عنوان نویدی قطعی برای پیروزی نهایی حق معرفی می‌کند که مردم صالح وارث زمین خواهند شد. در این حرکت، ایمان، ایثار و تفکر صحیح در جبهه حق و خودپرستی، مادی‌گرایی و ستمگری در جبهه باطل، دو عامل اصلی هستند.
۸. خودسازی و تهذیب نفس
- سلامت جسم و جان: رشد و پرورش انسان باید در هر دو جهت مادی و معنوی (روح و روان) به طور هماهنگ پیش رود.
- معیارهای اخلاقی: اخلاق اسلامی بر اساس کرامت انسانی و تقرب به خدا است. کارهای پسندیده، کارهایی هستند که انسان را به خدا نزدیک سازند و او را به صفات کمال الهی متصف کنند.
- خصال ناپسند: اسلام انسان را از هر خصلت ناروا که مانع کمال و کرامت انسانی است، مانند نفاق، تکبر، دروغ و غیبت پیراسته می‌سازد.
- مبارزه با حسد: حسد آفت جان آدمی و نشان زبونی است و باید با تلاش سازنده و مثبت در راه کسب فضائل با آن مبارزه کرد.
- تقوا: انسان با پروا (تقوا) از بند دیگران آزاد می‌شود و با هر صحنه که روبه رو شود، نخست به این نکته می‌اندیشد که آیا این کار با رضای حق سازگار است یا خیر.
- تقویت اراده: برای شکفتگی نیروهای درونی انسان، قدرت اراده و خودآگاهی و روشن‌بینی ضروری است. انجام تکالیف و تمرین‌هایی مانند روزه، اراده را تقویت می‌کند.
- توبه و بازگشت: قدرت بازگشت به راه حق و پاکی در وجود آدمی هست و خدا نیز راه بازگشت را به روی او باز گذاشته است.
- عواطف پاک: اسلام خواستار عواطف پاک حقیقی است که بر اساس محبت قلبی نسبت به مردم و عشق درونی نسبت به خدا باشد.
- همکاری جمعی: کارایی نیروها وقتی به هم پیوسته گردد، بیشتر خواهد بود. انسان آگاه و تلاشگر علاوه بر کوشش‌های شخصی، باید در راه اقدامات اجتماعی هم قدم بردارد. وحدت هدف و خط مشی، شناخت حد خود و دیگران و ارزش‌گذاری منصفانه به کار خود و دیگران از خصوصیات لازم برای کار دسته جمعی است.
۹. خانواده
- اهمیت ازدواج: خانواده کوچک‌ترین و قدیمی‌ترین شکل جامعه انسانی است که از زن و شوهر و فرزندان تشکیل می‌شود. اسلام به مسئله ازدواج اهمیت فراوانی داده است.
- هدف ازدواج: هدف اساسی ازدواج در اسلام این است که زن و شوهر “آرام جان یکدیگر” باشند و رابطه آنها به مرحله “مودت و رحمت” برسد.
- آزادی انتخاب: آزادی در انتخاب همسر از اصول مهم در اسلام است، زیرا زندگی زناشویی هنگامی مایه آرامش خواهد بود که میان دو همسر توافق فکری و تناسب روحی وجود داشته باشد. پدر و مادر نباید فرزند خود را به ازدواجی مجبور کنند که او بدان راضی نباشد.
- برابری و عدالت: اسلام هیچ گروهی را برای بردگی، سروری یا کار پست نیافریده است. همه مردم از نظر خلقت و سرشت مشترک و برابرند.
- ازدواج با غیرمسلمان: در یک جامعه ایدئولوژیک، ایمان به ایدئولوژی موتور محرک آن جامعه است. ازدواج با غیرمسلمانان می‌تواند به سستی ایمان و ناسازگاری در خانواده منجر شود.
- محارم: ازدواج با محارم نسبی و سببی در اسلام حرام است تا روابط اصیل خانوادگی از جنبه جنسی فراتر بماند.
- عقد ازدواج: عقد ازدواج معمولاً از طرف زن شروع می‌شود.
- مهریه: اسلام به سبک بودن مهریه و آسان قرار دادن شرایط همسری توصیه فراوان کرده است.
- نفقه: نفقه یک نوع مسئولیت مالی است که در موارد خاصی بر عهده اشخاص گذاشته می‌شود. نفقه زن (شامل خوراک، پوشاک، مسکن) بر عهده شوهر است.
- مسئولیت والدین: با تولد کودک، مسئولیت‌های جدیدی بر عهده پدر و مادر قرار می‌گیرد. زنان به طور طبیعی مجهز به دستگاه حمل و شیردادن هستند و محیط تربیت کودک دامان مادر است.
- سرپرستی خانواده: مسئله سرپرستی امر خانواده که بر عهده مرد گذاشته می‌شود، تنها یک مسئولیت خطیر است که مستلزم نوعی فداکاری و از خودگذشتگی است.
- طلاق: طلاق آثار روانی، حقوقی و اجتماعی دارد. اسلام برای طلاق شرایط خاصی را در نظر گرفته است تا حد امکان از آن جلوگیری شود.
- ازدواج موقت: ازدواج موقت راه حلی عاقلانه و علمی برای مشکل جنسی جوانان قبل از ازدواج است. این نوع ازدواج از اشاعه فحشا و تزلزل خانواده جلوگیری می‌کند.
۱۰. فرد و جامعه (اصالت و نظام اجتماعی)
- جامعه ارادی: جامعه اسلامی، جامعه‌ای ارادی است، نه اتفاقی. افراد با اراده خود راه و هدف معینی را برای زندگی انتخاب می‌کنند.
- اصالت آمیخته: اسلام نه اصالت فرد و نه اصالت جامعه را به تنهایی قبول دارد، بلکه به “اصالت آمیخته فرد و جامعه” معتقد است. فرد در جامعه مؤثر است و جامعه نیز بر فرد اثر می‌گذارد.
- نظام عادل اجتماعی: در اسلام، یک نظام عادل اجتماعی ضروری است که برابری انسان‌ها، آزاداندیشی و علم‌آموزی، بهره‌گیری در سایه کار و فعالیت همگانی و جلوگیری از بهره‌کشی را تضمین می‌کند.
- قانون: قانون، ضوابط و مقررات معینی است که از طرف یک منبع دارای قدرت و اعتبار اجتماعی مقرر می‌شود و همه موظف به رعایت آن هستند.
- قانون در اسلام: قانون اسلام، “مسلکی و جهانی” است. قوانین و مقررات اسلامی لازم‌الاجرا از جانب خدا، پیامبر یا امام معصوم تعیین شده است.
- اجتهاد و تقلید: اجتهاد به معنای تلاش برای فهم دقیق و عالمانه قوانین اسلامی از روی منابع آن است. تقلید به معنای پذیرفتن رأی و فتوای مجتهد و عمل به آن است. مرجع تقلید باید دارای صلاحیت علمی و عملی تمام‌عیار باشد.
- نقش عقل: عقل و اندیشه نقش عظیمی در استخراج دستورهای دینی و پی بردن به اعجاز قرآن دارد.
- فلسفه احکام: احکام اسلامی دارای ریشه‌ای از مصالح و مفاسد هستند. آشنایی به فلسفه هر حکم در برانگیختن انسان بر اجرای آن تأثیر دارد.
- پشتوانه اجرای قانون: ایمان به خدا و پاداش و کیفر او و احترام عمیق قلبی نسبت به قانون، پشتوانه‌های قوی برای اجرای قانون هستند.
- امر به معروف و نهی از منکر: این وظیفه، اصلی‌ترین راه برای نشان دادن اهمیتی است که اسلام به پاسداری عمومی از حق و قانون داده است.
- حکومت اسلامی: در نظام اجتماعی اسلام، حکومت به عنوان سازمانی که از جانب مردم عهده‌دار وظیفه امر به معروف و نهی از منکر گردد، بر سر کار می‌آید.
- امامت در شیعه: شیعه معتقد است که پیامبر اکرم (ص) امام علی (ع) را برای زمامداری امت اسلامی پس از خود منصوب کرد. امامان، رهبران و گردانندگان کار حکومت باید نسبت به آرمان‌های مؤمن، آگاه، عامل، وفادار، بصیر و امین باشند.
- شورا و بیعت: شورا در مسائل اجتماعی نقش مهمی دارد. بیعت نوعی دخالت در امر حکومت و تعهد و پیمان با حاکم است.
- حکومت و اقتصاد: حکومت اسلامی از نظر اقتصادی با کم‌درآمدها سرنوشت مشترک دارد و قدرتی نیرومند در برابر آزمندی و تجاوزطلبی پردرآمدها برای تحقق عدالت اقتصادی است.
۱۱. اقتصاد اسلامی
- اصول کلی: اسلام به نقش مؤثر مسائل اقتصادی و پیشگیری از زیان‌های ناشی از بی‌عدالتی اقتصادی توجه شدید دارد. روح کلی حاکم بر همه مقررات اسلامی، حمایت از عدل و داد، نیکی به دیگران و مبارزه با ظلم و فساد است.
- مالکیت زمین: زمین و هر چه در آن است متعلق به همه مردم است، نه به گروه یا طبقه خاصی.
- مالکیت خصوصی: مالکیت خصوصی و شخصی از راه کوشش و فعالیت آزادانه محترم شمرده می‌شود. اما این مالکیت نباید برای تسلط بر دیگران و محروم کردن آنها از بازده کارشان باشد.
- پول و سرمایه: مال در اقتصاد اسلامی، وسیله‌ای برای تأمین نیازمندی‌ها و بهروزی است. پول راکد (سرمایه‌ای که در طول یک سال به کار نیفتد) مشمول مالیات می‌شود.
- ربا (بهره): ربا یکی از بدترین و ظالمانه‌ترین انواع کار کاذب است. ربا باعث هدر رفتن دارایی، تقویت روحیه سودجویی و تضعیف خیرخواهی می‌شود. اسلام با شدت رباخواری را تحریم کرده و آن را به منزله محاربه با خدا و رسول می‌داند.
- بانکداری بدون بهره: تحریم ربا به هیچ یک از منافع اجتماعی و اقتصادی ملی بانک لطمه نمی‌زند. بانکداری به صورت صحیح، بدون بهره و فقط با کارمزد، در راه رفاه و سعادت ملت نه تنها حرام نیست، بلکه از واجبات کفایی است.
- معاملات: خرید و فروش (بیع)، بخشش (هبه)، اجاره، قرض، شرکت، و بیمه از انواع معاملات در اسلام هستند.
- قوانین کلی معاملات: طرفین معامله باید بالغ، رشید و مختار باشند. معامله نباید به گناه، ظلم و فساد کمک کند. از هر نوع تقلب و نیرنگ باید منزه باشد.
- ارث: ارث، نمونه‌ای از انتقال قهری مالکیت است. دارایی متوفی باید در راه تأمین نیازهای اقتصادی خانواده و بستگان نزدیک او مصرف شود.
- تعدیل ثروت (انفاق و زکات): اسلام گام‌های مؤثری در جهت تعدیل ثروت برداشته است. انفاق به معنای خرج کردن آنچه دوست می‌داریم در راه خدا و رفاه خلق خداست. زکات یک مرحله از انفاق عمومی است که برای جریان مداوم قسمتی از امکانات مالی پردرآمدها به سوی کم‌درآمدها مقرر شده است.
- مسئولیت اقتصادی زمامداران: دولت اسلامی مسئولیت دارد بر جریان کلی اقتصادی جامعه نظارت کند و هر جا حس کند که شیوه تولید یا توزیع ممکن است به مصالح عمومی آسیب وارد کند، جلوی آن را بگیرد. زمامدار امت اسلامی باید مانند زندگی کم‌درآمدترین مردم باشد تا میان او و مردم پیوند واقعی وجود داشته باشد.
این خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات و مفاهیم موجود در منبع “شناخت اسلام” است که تلاش دارد یک درک جامع از رویکرد اسلام به زندگی فردی و اجتماعی، جهان‌بینی، اخلاق و اقتصاد ارائه دهد.
