بسیاری از ما، سفر فکری خود را با شیفتگی آغاز کرده‌ایم. شیفتگی به یک صدای متفاوت، یک تحلیل نو و یک نگاه شجاعانه که به نظر می‌رسید قفل‌های ذهنی ما را باز می‌کند. برای نگارنده این سطور، و شاید برای شما خواننده عزیز، نام استاد محمد سروش محلاتی با چنین تجربه‌ای گره خورده است؛ تجربه‌ی مواجهه با یک اندیشمند باهوش، خوش‌بیان و جسور که افق‌های جدیدی از «نواندیشی دینی» را به روی ما گشود.
این سایت، «تنویر»، حاصل عبور از همان شیفتگی و رسیدن به یک بازخوانی انتقادی است. این اولین گام ماست و می‌خواهیم در همین ابتدا، مسیر و منش خود را با شما شفاف در میان بگذاریم.
اصل اول: انصاف در نقد، مرز ما با تخریب
پیش از هر چیز، بر یک اصل خدشه‌ناپذیر تأکید می‌کنیم: هدف ما در «تنویر»، تخریب شخصیت هیچ‌کس نیست. ما به هوش سرشار، دانش گسترده و شجاعت استاد سروش محلاتی در ورود به مباحث حساس، اذعان کامل داریم. انکار این نقاط قوت، خود نشانه بی‌انصافی است. نقد ما، هرگز به معنای نادیده گرفتن این ویژگی‌ها نخواهد بود. ما به دنبال برچسب زدن نیستیم؛ به دنبال تحلیل کردن هستیم.
مسئله اصلی: «شخصیت» یا «روش»؟
پس از سال‌ها دنبال کردن مباحث ایشان، به این نتیجه رسیده‌ایم که مشکل اصلی، در ویژگی‌های فردی یا حتی در بسیاری از محتواهای علمی ایشان نیست. مشکل اصلی، و خطری که جامعه فکری ما را تهدید می‌کند، در «روش» است. روشی که به صورت سیستماتیک برای ارائه تفکرات، نقد مخالفان و تأثیرگذاری بر افکار عمومی به کار گرفته می‌شود.
ما معتقدیم این روش، هرچند در ظاهری علمی و خیرخواهانه پیچیده شده، اما بر پایه‌هایی از مغالطه و تناقض بنا شده است. در «تنویر»، قصد داریم این روش‌ها را کالبدشکافی کنیم.
یک الگو برای شروع: معمای مناظره
اجازه دهید برای روشن شدن منظورمان از «نقد روش»، یک الگوی رفتاری پرتکرار را با هم مرور کنیم:
استاد سروش محلاتی از یک سو، منتقدان هم‌سطح خود را به یک مناظره کاملاً آکادمیک، مکتوب و به دور از هیجانات رسانه‌ای دعوت می‌کنند و از فضای جدل‌آلود مناظرات رایج، انتقاد می‌کنند. این یک رویکرد قابل احترام و ظاهراً علمی است.
اما از سوی دیگر، همین استاد، پیچیده‌ترین، حساس‌ترین و اختلافی‌ترین مباحث تخصصی فقهی را (که محل نزاع بزرگترین فقهاست) در یک تریبون کاملاً یک‌طرفه (مانند منبر یا کانال تلگرامی) برای مخاطب عمومی و غیرمتخصص مطرح می‌کنند؛ مخاطبی که ابزار لازم برای سنجش صحت و سقم آن ادعاها را ندارد.
این یک تناقض بزرگ است. این «روش» به چه معناست؟ چرا گفتگو با متخصصان باید در یک محیط کنترل‌شده و ایزوله باشد، اما گفتگو با عموم مردم می‌تواند به صورت یک‌طرفه و بدون حضور منتقد صورت گیرد؟ این روش، چگونه به «روشنگری» منجر می‌شود و آیا بیشتر به «شکل‌دهی یک‌جانبه به افکار» شبیه نیست؟
مسیر پیش روی ما در «تنویر»
این تنها یک نمونه از الگوهایی است که ما قصد داریم در این سایت به صورت مستند و منصفانه بررسی کنیم. در مقالات آینده، به صورت دقیق به این موارد خواهیم پرداخت:
-
کالبدشکافی مغالطه‌های منطقی در استدلال‌های ایشان.
-
تحلیل الگوی دوگانه رفتاری در مواجهه با «مرید» و «منتقد».
-
استفاده ابزاری از شخصیت‌های مقدسی چون شهید بهشتی برای حمله به دیگران و ایجاد دوگانه‌های دروغین.
-
نادیده گرفتن عامدانه شواهد نقض‌کننده در تحلیل‌های سیاسی و اجتماعی.
یک دعوت به همراهی
این اولین گام ما در مسیر «تنویر» است. ما ادعای عصمت و دانایی مطلق نداریم. این وب‌سایت، حاصل دغدغه و تحقیق یک فرد است که می‌خواهد یافته‌هایش را با دیگران به اشتراک بگذارد تا از افتادن آن‌ها در مسیری که خود تجربه کرده، جلوگیری کند.
از شما، خواننده محترم، صمیمانه دعوت می‌کنیم که در این سفر فکری ما را همراهی کنید. مشتاقانه منتظر نظرات، انتقادات و دیدگاه‌های مستدل شما هستیم تا با هم، چراغ حقیقت را روشن نگه داریم.
